We moeten het eens hebben over zuivere schoonheid. Klanken, beelden, woorden die je tot in het diepste van je ziel raken. Ontroerd en tot schreiens toe bewogen. Die schoonheid moet je zoeken natuurlijk, want de slotzin van de Ethica van Spinoza luidt: sed omnia praeclara tam difficilia quam rara sunt (maar alles wat uitmuntend is, is even moeilijk als zeldzaam). Uitzonderlijk mooie boeken, bijvoorbeeld, zijn zeldzaam. Heel soms vind je zo’n boek, of het vindt jou.

door: Norbert de Vries

Herberg

Sommigen zeggen: ‘My home is my castle’, ik zeg: mijn huis is een herberg, en al mijn boeken zijn er graaggeziene en hooggeschatte gasten. Het is er gezellig druk. Geen kamer meer vrij. Uit de keuken klinken de geluiden van de koks, die naarstig in de weer zijn met hun pannen op het vuur. De kamermeisjes draven vlijtig de trappen op en af. Kortom, er heerst grote bedrijvigheid, doch ik zit onderwijl op mijn gemak in de gelagzaal, aan de stamtafel, genoeglijk te keuvelen met mijn gasten. Goudse pijp in de mond en een grote pul bier onder handbereik. Mijn boeken en ik, ach, we kunnen daar makkelijk een hele dag lang rustig zitten babbelen…

Mijn boeken zijn me dierbaar. Planken vol, rondom. Om met Gorter te spreken:

‘t Is vol van schatten hier, en ik behoef

maar even van mijn tafel op te staan,

‘t hoofd in den schemer, naar een hoek te gaan,

waar ik iets opdelf en blader en proef.

Boeken kopen, tja, da’s lastig geworden, want er is eigenlijk geen plaats meer in de herberg. Eegade zegt: pas als er gasten vertrekken, kunnen er nieuwe welkom worden geheten. Maar mijn boeken hebben het hier zo naar hun zin, dat ze van geen afscheid willen weten. De deur blijft dicht. Maar, gelukkig!, er zijn uitzonderingen mogelijk. Zo geviel het onlangs dat er een ravissant boekwerk aanklopte. Ik zag het, en deed onmiddellijk open: liefde op het eerste gezicht. Hemel, wat een oogverblindende schoonheid! Laat me u haar even voorstellen.

Het is een uitgave van de Tilburgse culturele bibliotheek Lorenzetti. Titel: Annunciatie, de verkondiging aan Maria, geschiedenis, iconografie, kunst. Auteur: Rob Berkel.

Ik zoek hem op in zijn woning aan de Paterstraat in Tilburg.

Culturele Bibliotheek Lorenzetti

Rob Berkel (1947) is een Amsterdammer die zo’n kwart eeuw geleden naar Tilburg verhuisde om er directeur van het museum Scryption te worden. Hij omschrijft zichzelf als ‘beeldhistoricus, grafisch ontwerper en publicist’. En hij voegt eraan toe: ‘Als niemand kijkt, ben ik ook nog beeldend kunstenaar.’ Vijftien jaar lang gaf hij leiding aan het Scryption. In die periode organiseerde hij tal van exposities die soms vergezeld gingen van door hem geschreven boekjes. Onderwerpen van zulke boekjes waren bijvoorbeeld het Japanse schrift, het geheimschrift, en het apenstaartje @. Hij maakte voorts ook zo’n 35 zogeheten ‘cahiers’ (12 pagina’s gevouwen uit één drukvel) over onderwerpen waarover hij lezingen gaf of projecten organiseerde. Soms groeide zo’n onderwerp uit tot een omvangrijkere, meer luxe ‘edition’, en de laatste stap: op zeker moment begon Rob Berkel aan zijn reeks grote ‘boeken op lp-formaat’. (voor de jonge lezers: langspeelplaat-formaat)

Van die laatste categorie zijn er inmiddels 15 verschenen. Al die cahiers, editions en grote boeken werden en worden uitgegeven door de Stichting Lorenzetti, vernoemd naar de veertiende-eeuwse schilders Ambrogio en Pietro Lorenzetti.

‘Waarom deze broers uit Siena?’, luidt mijn vraag. Er volgt een mini-college over beide schilders die net als veel van hun stadgenoten in 1348 slachtoffer werden van de pestepidemie die Toscane van bijna twee-derde deel van zijn bevolking beroofde. ‘Ze zijn de meest onderschatte schilders uit de kunstgeschiedenis! Ze waren echte vernieuwers. Het vogelvluchtstandpunt, de psychologie in hun afbeeldingen, het gebruik van het landschap en de topografische accuratesse, het schilderen van de sterrenhemel (niet zomaar wat willekeurige witte puntjes, nee, de echte constellaties), het schilderen -voor het eerst in de geschiedenis der schilderkunst – van schaduw. Enfin, lees het allemaal in dit cahier.’ (hij overhandigt me cahier 6)

Al die boeken en boekjes samen vormen een imposant, doch virtueel bouwwerk, een culturele bibliotheek van grootse allure. Beeldverhalen, fotoboeken, themaboeken en dan over de meest uiteenlopende onderwerpen. Laat ik er een paar noemen: het verschil tussen een doolhof en labyrint, de schooluniformen in Japan, de aerofoon, muzieknotatie, plagiaat, de Stoel van Canaletto, de film ‘The Third Man’, de viool van Ingres, Walcheren in 1968, de… duizelt het u al?

Rob: ‘Ik hoop dat ik tijd van leven heb om al mijn ideeën voor boeken nog uit te voeren. Die Culturele Bibliotheek is feitelijk de encyclopedie van mijn brein.’

Maria Boodschap

Ter zake nu: de annunciatie. Het begon al lang geleden: ‘Ik gaf les aan studenten van de Gerrit Rietveld Academie, en ik zocht naar een schilderij met een veelheid van elementen waarmee ze iets nieuws zouden kunnen maken: architectuur, compositie, afgebeelde personen, een handeling, een verhaal. Ik was in Florence en zag een Annunciatie van Fra Angelico. Dat is het!, dacht ik, en ik kocht meteen honderd ansichtkaarten met die afbeelding. Daar konden mijn studenten mee aan de slag. Maak er maar eens een hedendaagse versie van!’

Later schreef hij een cahier over Maria Boodschap en onlangs verscheen het grote (332 rijk geïllustreerde pagina’s), prachtige boek waarvoor ik de deur van mijn herberg vreugdevol opende.

Het boek werd op woensdag 22 maart tijdens een sfeervolle bijeenkomst in de kapel van de Zusters van Liefde in Tilburg gepresenteerd. Het werd een uur met korte toespraakjes, gelardeerd met Maria-liederen. Aan het eind kon Rob het eerste exemplaar overhandigen aan de bisschop van Den Bosch, mgr. Gerard de Korte, die ook nog enkele woorden sprak.

Ik vraag hem hoe lang hij aan dit magnum opus gewerkt heeft. ‘Ik ben er vier jaar lang intensief mee bezig geweest. Het is verreweg de omvangrijkste uitgave van mijn stichting Lorenzetti geworden. Op 22 maart voelde het een beetje alsof ik toen pas afstudeerde, of promoveerde. Al die jaren studie mondden uit in een boek waarop ik, denk ik, trots mag zijn. Het boek behandelt een bijzonder rijk thema. Er is ook zo veel beeldmateriaal van de Annunciatie. Ik denk dat de Annunciatie het meest geschilderde onderwerp is in de kunstgeschiedenis. In de periode van de laatgotiek en de renaissance zijn er vele duizenden geschilderd. Het was in die tijd een geliefd nieuwjaargeschenk. Het kerkelijk jaar startte op 25 maart, negen maanden voor Kerstmis. De schilders van Toscane en omstreken konden het hele jaar door Annunciaties schilderen, want de vraag naar die nieuwjaarsgeschenkjes was in de betere kringen enorm.’

Belangstelling?

De stichting heeft een website www.lorenzetti.nl en ik adviseer u die maar eens te bezoeken. Klik ‘boeken’ aan en geniet. Klik vervolgens de Annunciatie aan en geloof uw ogen maar: het is hemels!